Temat Matki Bożej karmiącej Dzieciątko Jezus był na przestrzeni wieków wielokrotnie podejmowany przez najwybitniejszych artystów. Zaowocowało to przepięknymi freskami, manuskryptami, obrazami i rzeźbami.
Obrazy Matki Boskiej Karmiącej
Najstarsze przedstawienia Matki Boskiej Karmiącej zachowały się w rzymskich katakumbach Pryscylli. Na jednym z nich pojawia się Maryja, Jezus i prorok Balaam, wskazujący palcami na gwiazdę. Gest ten nawiązuje do biblijnego tekstu z Księgi Liczb (24,15-17):
I wygłosił swoje pouczenie, mówiąc:
«Wyrocznia Balaama, syna Beora;
wyrocznia męża, który wzrok ma przenikliwy;
(…) wschodzi Gwiazda z Jakuba,
a z Izraela podnosi się berło.
Ono to zmiażdży skronie Moabu,
a także czaszki wszystkich synów Seta.
Galaktotrophousa
W czasach świetności Bizancjum chrześcijanie wschodni spopularyzowali wizerunek Matki Boskiej Karmiącej. Określenie Galaktotrophousa pochodzi z greckiego galakt – mleko oraz trophein – odżywiać lub pielęgnować. Tradycja przedstawiania Matki Bożej Mlecznej w formie ikony przetrwała do dziś w sztuce prawosławnej.
Matka Boska Mleczna
W średniowieczu nastąpił rozkwit kultu Matki Boskiej. W całej Europie powstały niezliczone kościoły ku jej czci. Wizerunki Maryi karmiącej piersią Dzieciątko Jezus pojawiły w wielu miejscach, poczynając od małych formatów (księgi z Liturgią Godzin), kończąc na ołtarzach czy kaplicach.
W Psałterzu z Amesbury (poł. XIII w.), przechowywanym w Oksfordzie, znajduje się piękna miniatura przedstawiająca Matkę Boską Karmiącą.
Gotyk obfituje w przedstawienia karmiącej Maryi. Warto wymienić dzieło Ambrogio Lorenzettiego (1285-1348) przechowywane w Pinacoteca Nazionale w Sienie, Barnaby z Modeny (1328-1386), Jacobello z Fiore (1370-1439), Lorenzo z Saragossy (1363-1406) czy Hansa Memlinga (1433-1494).
Matka Boska Karmiąca w sztuce renesansu
W epoce renesansu nie brakuje wizerunków karmiącej Maryi (łac. Virgo Lactans).
Leonardo da Vinci (1452-1519) namalował kilka takich obrazów. W 1510 r. stworzył najbardziej znane dzieło, Madonna Litta (w Muzeum Ermitażu w Petersburgu). Słowo “Litta” pochodzi od nazwiska szlacheckiej rodziny z Mediolanu. Płótno należało do niej przez wieki. W XIX w. nabył je car Aleksander II.
Ołtarz Bardi autorstwa Sandro Botticellego (1444-1510) przedstawia Matkę Boską Mleczną w otoczeniu Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty. Został zamówiony przez Giovanniego d’Agnolo de Bardiego, florenckiego bankiera, do jego rodzinnej kaplicy w kościele Św. Ducha.
Proste, a jednocześnie intymne ujęcie, proponuje Tycjan (1477-1576).
El Greco i Dürer
Wśród flamandzkich malarzy okresu renesansu wyróżnia się Joos van Cleve (1485 -1541) czy Roger van der Weyden (1400-1464).
Albrecht Dürer (1471-1528), najsłynniejszy niemiecki artysta renesansu, wykorzystał temat do stworzenia jednych z piękniejszych dzieł w swoim dorobku. Jedno znajduje się w Kunsthistorisches w Wiedniu, drugie w National Gallery w Londynie.
W typowym dla siebie stylu El Greco (1541-1614) przedstawił Świętą Rodzinę w towarzystwie św. Anny. Dzieło przechowywane jest w Hospital de Tavera w Toledo.
Sztuka baroku
Barok obfituje w przedstawienia Matki Boskiej Mlecznej. Jedna z niewielu artystek tego okresu, Artemisia Gentileschi (1593-1656), znalazła źródło inspiracji w historii chrześcijaństwa. Przynajmniej dwukrotnie przedstawiła Matkę Boską jako dostojną kobietę obejmującą i karmiącą dziecko. Być może w jednym z dzieł artystka nawiązała do osobistej historii. Bardzo kochała swoją matkę. Odeszła ona, gdy Artemisia była dzieckiem.
Inna kobieta, hiszpańska rzeźbiarka Luisa Roldán (1652-1706), uchwyciła siłę matczynej miłości w licznych pracach wykonanych z niezwykłą precyzją.
Rubens i Rembrandt
Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu to tytuł obrazu Francisco de Zurbarána(1598-1664). W intymnej scenie św. Józef z czułością obserwuje, jak jego żona karmi piersią Dzieciątko. Nie jest to jedyny wizerunek Matki Boskiej Mlecznej pędzla Zurbarána. W Moskwie znajduje się inny obraz, oddający talent hiszpańskiego geniusza.
Pedro Pablo Rubens (1577-1640) przedstawił Matkę karmiącą we właściwym dla siebie stylu. To piękna kobieta, o krągłych, rubensowskich kształtach. Z jej piersi wprost wytryska mleko. Obraz datowany jest na początek XVII wieku.
Rembrandt van Rijn (1606-1669) umieścił Świętą Rodzinę we wnętrzu barokowego domu. Temat Matki Boskiej Karmiącej podejmował w kilku innych swoich obrazach.
