Aleteia logoAleteia logoAleteia
czwartek 28/03/2024 |
Aleteia logo
Sztuka i podróże
separateurCreated with Sketch.

Palma w „świętym kącie” i jako kropidło… Zwyczaje na Niedzielę Palmową na Podkarpaciu [zdjęcia]

Archiwum-Muzeum-Kultury-Ludowej-w-Kolbuszowej_1.jpg

J. Mazurkiewicz/Fotografie z Archiwum Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej

Beata Dązbłaż - 09.04.22

Najwyżej do pół metra wysokości, przede wszystkim bazie, mietlica – czyli trzcina – suche trawy i zielona gałązka z baziami. To główne składniki palmy na Niedzielę Kwietną (jak kiedyś nazywano Niedzielę Palmową) na dawnych ziemiach lasowiackich na północ od Rzeszowa w stronę Sandomierza oraz w regionie rzeszowskim.

Lasowiacy zamieszkiwali głównie Równinę Tarnobrzeską i Płaskowyż Kolbuszowski. – Palmy wielkanocne na tym terenie były skromne w porównaniu z innymi regionami Polski. Różniły się nawet już od tych z południa, np. z okolic Krosna i Jasła, gdzie, jak podaje na podstawie badań terenowych etnograf Andrzej Kaczmarzewski, palmy osiągały wysokość nawet 4 metrów.

Na ziemiach lasowiackich nie były wysokie, miały co najwyżej do pół metra wysokości, wyglądały wręcz jak miotełka z dodatkiem bazi. Składały się głównie z trzciny-mietlicy i suchych traw, ale podstawą były gałązki wierzbowe, czasami już zielone, ale głównie z baziami, bo to one jako pierwsze pokazywały się po zimie – mówi Justyna Niepokój-Gil, kustoszka w Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej na Podkarpaciu. – Koniecznie palma musiała mieć coś zielonego, bo to symbol odradzającego się po zimie życia. Dodawano więc barwinek, jałowiec czy bukszpan.

Archiwum-Muzeum-Kultury-Ludowej-w-Kolbuszowej_3.jpg

Niedziela Kwietna

– Na terenach bliżej Rzeszowa (region rzeszowski) i pomiędzy Rzeszowem a Przeworskiem popularna była kłokoczka. To krzew, z owoców którego robiło się różańce, a gałązki dodawano do palmy. Dodatkowo czasami robiono z nich małe krzyżyki, które potem przybijało się w polu lub przy wejściu do domu, jako prośbę o błogosławieństwo dla domostwa – dodaje Justyna Niepokój-Gil.

Palma na tych terenach wiązana była łykiem, czyli korą drzewa albo lnianym sznurkiem, aby łatwo się ją trzymało.

Zdobienia palm w postaci kwiatków np. z bibuły były już indywidualną sprawą. Jeśli gospodyni robiąca palmę, była np. bibułkarką i robiła kwiaty do girland pod obrazy albo do zdobienia kapliczek, mogła je też dodać do palmy

– wyjaśnia Justyna Niepokój-Gil.
Archiwum-Muzeum-Kultury-Ludowej-w-Kolbuszowej_2.jpg

Palma w „świętym kącie”

Po poświęceniu w Niedzielę Palmową palma była zatykana w jakimś ważnym miejscu w domu. Było to np. miejsce za świętym obrazem. Taką aranżację można zobaczyć w kolbuszowskim skansenie w chacie z Huty Przedborskiej.

Palma często była też kładziona na stole wielkanocnym albo w tzw. „świętym kącie” – za świętą figurą, oprócz bukiecików kwiatów z bibuły, zatykano palmę. Tak, żeby była na „podorędziu”. Wyciągano ją np. przy pierwszym wypędzaniu bydła na pastwisko. Najczęściej było to obowiązkiem kobiet, które też wcześniej robiły palmy

– opowiada Justyna Niepokój-Gil.

Inny zwyczaj dotyczy wbijania palmy albo tylko jej części np. gałązki z palmy w rogu pola uprawnego. Miało to zapewnić urodzaj. – Najczęściej robiono to w poniedziałek wielkanocny, albo samą Wielkanoc – dodaje kustoszka.

Archiwum-Muzeum-Kultury-Ludowej-w-Kolbuszowej_4.jpg

Palma do pokropienia święconą wodą

Palmy używano też jako kropidła – zanurzona w wodzie święconej służyła do poświęcenia pola, co miało zapewniać urodzaj i błogosławieństwo.

„Po przyjściu z kościoła palmę maczało się w wodzie święconej i kropiło podwórze, wszystkie budynki i nawet pole, jak ktoś miał blisko (Terliczka), a także dzieci, ule w ogrodzie, inwentarz w stajniach (Łapajówka). W okolicy Łańcuta święciło się pola. Z poświęconą palmą i wodą święconą idzie się w Wielką Niedzielę po śniadaniu na pole. Święci się swoje obszary… (Wysoka). W pole wbijało się całą palmę (nie tylko krzyżyki z gałązek) i zostawiało w zbożach, w polu, czy na grządkach (Białobrzegi, Zabratówka)”

– cytuje materiały zgromadzone w Archiwum Naukowym Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej Justyna Niepokój-Gil.

– Krzyżyki z kłokoczki wyciągało się z palmy i przybijało przed wejściem do domu, prosząc w ten sposób o błogosławieństwo dla domu i mieszkańców – dodaje kusztoszka.

„Jak podczas jednego z wywiadów mówił mieszkaniec Ujeznej: W palmie musi być kokoczka, bo z kokoczki robimy krzyżyki i się je sadzi. W Wielką Niedzielę albo Poniedziałek, po południu, bierze się wodę poświęconą w Wielką Sobotę, do niej wrzucane są węgielki ze święcenia ognia i z tą wodą chodziło się na pole. Z dziadkiem chodziłem. Krzyżyki robiliśmy z kokoczki z palmy, wsadzaliśmy je w rogi pola, rozkruszaliśmy jajko poświęcone w Wielką Sobotę jako symbol życia i odmawialiśmy modlitwę urodzaju. Tak się robi, żeby był urodzaj. Do dziś tak robię, chcę, żeby córka to widziała. Niech pamięta, może komuś to przekaże! Krzyżyki zanosiło się w pole, albo przybijało się na zewnątrz domu, nad drzwiami” – opisuje na stronie Justyna Niepokój-Gil.

Tradycje dziś

Tradycja święcenia palm jest wciąż podtrzymywana, palmy noszone do kościoła są różnorodne. Można powiedzieć, że tam, gdzie działają zespoły obrzędowe, np. w miejscowości Mazury koło Raniżowa, gdzie od wielu lat działa zespół Mazurzanki, tam żywsze są też tradycje ludowe i nawet dziś powstają tradycyjne palmy.

W naszym muzeum od wielu lat w Niedzielę Palmową (i w tym roku) organizujemy warsztaty robienia tradycyjnych palm, które zaraz potem można poświęcić w czasie mszy św. w kościele pw. św. Marka z Rzochowa na terenie naszego skansenu. Ważne są też konkursy na najpiękniejszą palmę, organizowane w wielu parafiach i szkołach. We współpracy ze Starostwem w Kolbuszowej dwa razy w roku od wielu lat organizujemy konkursy na tradycyjne akcesoria świąteczne. Przed Wielkanocą wśród tych przygotowywanych przez dzieci i młodzież rekwizytów obrzędowych są też palmy i w regulaminie wpisana jest każdorazowo informacja, że właśnie te wykonane w tradycyjny, charakterystyczny dla tego regionu sposób palmy są przez jurorów bardziej punktowane – mówi kustoszka skansenu w Kolbuszowej.

Tags:
Niedziela Palmowatradycja
Top 10
Zobacz więcej
Newsletter
Aleteia codziennie w Twojej skrzynce e-mail